CategoryCovid 19

The return of lockdown restrictions across much of the country occasioned by increasing infections recorded have once again focused our attention of the reality of uncertainty. This uncertainty is not wholly unexpected as politicians and medical scientists warned that a second wave of the pandemic would occur in the winter months. 

The timing of the second wave is earlier than expected raising questions whether social policy has contributed directly to both the timing and extent of the virus spread. What makes the second wave so damaging is that any recovery from the period of ‘unlockdown’ is now under threat. Businesses claim that this second period of restriction undermines those early recoveries, creates instability and damages what is only a fragile confidence. The ‘new normal’ appears to be one of settled uncertainty and makes even simple planning difficult and problematic.

The effects of the pandemic on employment and prosperity are obvious and real and even though developed studies on the scale and seriousness of mental health damage remain outstanding, few doubt that the consequences will be profound and long lasting. What has marked out this particular pandemic challenge is that we are not accustomed to the sort of deprivations seen not since the second world war. In western Europe, we have become immune to living with a fragility which our sisters and brothers in other parts of the world take for granted. 

For the church, the challenges are little different from other parts of society – the loss of economy, supporters, morale and perhaps crucially, activity and gathering. When a great deal of our identity has subsisted in the things we do, the challenge of identity becomes acute. Early indications suggest that some ministers and some churches, deprived of key tasks, have struggled to re-identify or sustain a vision of ministry that is empowering.

The question I wish to address in this paper in whether there are examples in Scripture which might model existence and purpose that can sustain us in a time of deprivation. I will briefly consider some key events and examine whether the understandable desire for prediction and knowing is ultimately a cul de sac and that lessons which centre on waiting and listening will enable a better doing in due course.

Holy Scripture is replete with examples of piety couched in threat-plea-salvation language (often juxtaposed in order) and concept. The Psalmist (Psalm 64:1f) for example called upon God to hear and then act in the face of enemies; prophets such as Elijah became the agents of delivery often secured in the face of enormous obstacles (1 Kings 17:7f). Even the kings, often the cause of trouble not their resolution, occasionally recognized their dependence on God in the face of challenge (2 Chron. 20:12). The context of viral threat, the deprivation of liberties we have taken for granted and the loss of opportunity and employment provide parallels to these stories of threat and challenge.

The threats of plague and pestilence are well known in Scripture. In the exodus story wasting sickness came directly from God. This is not the first instance pestilence came as a judgment – Pharaoh felt the consequences of Abram’s deceit because of Sarai. This ‘misplaced’ judgement focuses less on the object of the judgement than the offense of transgressing divine command and law. What appears to be indiscriminate, unreasonable even, misses the point that the story is about intimate connection between God and law, woven into the fabric of creation. A breach of the law is an offense against God regardless where fault lies.

But there are other stories in Scripture which need to sit centre stage at this time and invite the church to re-learn patterns and rhythms which have guided the church in times past and might do so again. The reality of pestilence in the psalms is the threat inviting petition and deliverance. But the fowler’s snare and deadly pestilence are no match for Yahweh’s salvation if the faithful make the Most High a dwelling (Psalm 91).

The narratives which provide the most obvious base from which to work are the seminal events in the Old Testament. The exodus-desert experience and the exile-prisoner stories witness to the same experience of challenge and threat. Both also describe a new engagement with God and a re-orientation of accepted patterns and understanding. In both stories, whether historically contemporaneous with the ‘events’ or not, there are explicit promises indicating a specific outcome but also more general commands which suggest responding to the challenge with faithfulness and no more is entirely legitimate. Even when this pattern is not uniform it is broadly consistent suggesting the ‘answers’ are less about solutions so much as faithful response.

The exodus story bears the marks of an epic drama from the first encounter of Moses with God and reluctance to do much more than tend the flocks to the moment of recognition he would not see the longed-for promised land. Spanning much of the early books of the Old Testament describes how the Hebrews are formed into a nation. The threat of Pharaoh gives way to a new threat which is learning to be faithful in the desert space. This period of aridity is the time of law giving. The contrast between the clear landscape of legal boundary and a more fraught life of deprivation is suggestive. 

The inhospitable desert becomes the context therefore for the formation the law demands. There is challenge inherent to both: the physical environment is brutal and harsh, the demands of the law no less taxing. One provides a context, the other a means by which to navigate within it.

The exile also involves a journey and dislocation. This time from Jerusalem to Babylon. For some this was a period of imprisonment, for others there was significant economic opportunity. Nonetheless the God-fearers found in the dislocation the bitter experience of being separate from the promised land. ‘How can we sing the Lord’s song in a strange land’ (Psalm 137:4) was their lament- away from Zion, apart from God their conviction.

The shift in which God was encountered away from the promised land was seminal. This new experience of God opened the way for faith to express itself, liberated from location even when the land remained a promise and a return a firm expectation. This discovery (witness the visions of Ezekiel by the Kebar river) was less a theological paradigm shift – Yahweh had long been worshipped as the God of the heavens and the earth but it lifted the spatial locus of God away from one particular piece of land and suggested there was not one single lens through which the Lord was revealed and made known.

In the New Testament we might cite the experience of Paul relayed to us in 2 Corinthians 12:1f or the apostle languishing in a Roman jail but full of resurrection hope and confidence (Phil. 3:10). Both of these show that the context does not constrict a faith which cannot see the end point but invites faith and trust. Faith is shaped by the context but is not eroded by it.

How do these observations impact us today? It is easy to try to discover a moral or theological purpose in the events around us: what does this mean or what is God teaching? Although understandable, they are probably the wrong questions to ask. Behind faith’s expression, the idea that God is directing events as might some divine chess player, is erroneous. The experience of the exodus and of exile suggests that there is a great deal to be learned and that the art of watchful reflection renders answers that are less about solutions so much as directions, how to remain faithful when life is squeezed and challenging.

The church shares in the deprivations experienced across society at present. Worship is restricted indoors, social gatherings problematic and for ministers, much of the face to face contact whether in crisis situations or more generally, extremely difficult to sustain. A great deal of ministry has been restricted or diminished so that disorientation and uncertainty are real challenges. And yet within that, there has been the reorientation of worship and mission on-line and as we approach Christmas a creativity around the use of carols and winter-tide celebration suggesting adaptation is more natural and instinctive than we might have supposed.

In the New Testament the witness of St Paul was that he did not know the ‘distant scene’ but knew he must be faithful to the very end. This resolve was not simply clinging to a creed which had no expression shaped by immediate events. It was rather about re-learning and discovering new things in the infinite mercies of God. The opportunities to share Christ with the whole prison guard were not just happy coincidences, but because Paul discovered a purpose within the situation if less clear what the end might involve. Is there an extent to which God calls us to continuous uncomfortability because from within this pressure, life appears? St Paul held the reality of the cross and resurrection together in his letter to the Corinthian Christians precisely because when death is at work, there is resurrection life too (2 Cor. 4:12).

Learning to understand what is occurring around and within us invites a patient waiting which is at odds with high speed life and progress. It allows context to open new avenues for reflection about where purpose is discovered rather than reasons for something occurring. Ultimately it calls us all, disciples and ministers alike to be tethered to the good ways of God, not to lose heart and to live with what the Church needs to learn even if this feels like pennies from heaven and only a few of them.

+Andrew Bangor

Gyda chyfyngiadau’r cyfnod clo yn disgyn ar lawer o’r wlad unwaith eto a mwy o bobl yn cael eu heintio, mae ein sylw, eto fyth, yn cael ei hoelio ar realiti ansicrwydd. Nid yw’r ansicrwydd hwn yn gyfan gwbl annisgwyl; roedd gwleidyddion a gwyddonwyr meddygol wedi rhybuddio y byddai ail don y pandemig yn cyrraedd erbyn misoedd y gaeaf. 

Ond daeth yr ail don yn gynharach na’r disgwyl, sy’n codi’r cwestiynau a yw polisi cymdeithasol wedi cyfrannu’n uniongyrchol at amseriad a lledaeniad y firws. Yr hyn sy’n gwneud yr ail don mor niweidiol yw ei bod yn bygwth unrhyw adfer ar ôl y cyfnod clo cyntaf. Mae busnesau’n honni fod yr ail gyfnod clo hwn yn tanseilio’r adfer ar ôl y cyfnod clo cyntaf, yn creu ansefydlogrwydd ac yn niweidio hyder, sydd eisoes yn hynod fregus. Mae’n ymddangos mai ansicrwydd sefydlog fydd y ‘normal newydd’ ac y bydd yn anodd, ac yn broblem paratoi, hyd yn oed y cynlluniau mwyaf syml.

Mae effeithiau’r pandemig ar swyddi a ffyniant yn amlwg ac yn real, ac er bod astudiaethau ar raddfa a difrifoldeb y difrod ar iechyd meddwl yn dal ar y gweill, dim ond ychydig iawn sy’n amau y bydd canlyniadau’r cyfnodau clo yn ddwys ac yn hir dymor. Yr hyn sydd wedi gwneud her y pandemig hwn mor neilltuol yw nad ydym ni, ers yr ail ryfel byd, wedi arfer â’r math o amddifadedd y mae’n ei greu. Dydyn ni, yng ngorllewin Ewrop, ddim wedi arfer dygymod â gorfod byw gyda’r math o fywyd bregus mae ein brodyr a’n chwiorydd mewn rhannau eraill o’r byd yn ei gymryd yn ganiataol.  

Dyw’r heriau mae’r eglwys yn wynebu fawr gwahanol i rai mewn rhannau eraill o gymdeithas – colli economi, cefnogwyr, morâl ac efallai, yn waeth na dim, colli gweithgareddau a dod at ein gilydd. Pan mae llawer iawn o’r ffordd rydyn ni’n gweld ein gilydd wedi gwreiddio yn y pethau rydym ni’n eu gwneud, gallai colli hynny sigo ein hunaniaeth. Yn ôl rhai arwyddion cynnar, gallai rhai gweinidogion a rhai eglwysi, wedi’u hamddifadu o’r tasgau allweddol, ei chael yn anodd i ail uniaethu neu gynnal gweledigaeth o weinidogaeth sy’n nerthu.

Y cwestiwn rwyf eisiau ei drafod yn y papur hwn yw a oes yna enghreifftiau yn yr Ysgrythur a allai fod yn fodel  o fodolaeth a diben i’n cynnal ar adeg fel hyn o amddifadedd. Byddaf yn ystyried yn fyr rai digwyddiadau allweddol a thrafod a yw’r awydd dealladwy i allu rhagweld  a gwybod, yn y pendraw, yn cul de sac ac a fyddai gwersi sy’n canolbwyntio ar ddisgwyl a gwrando yn fwy buddiol yn y pendraw.

Mae’r Ysgrythur Sanctaidd yn llawn o enghreifftiau o dduwioldeb yn cael ei gyflwyno mewn iaith bygwth-erfyn-iachawdwriaeth (weithiau mewn gwahanol drefn) ac o gysyniad.  Mae’r Salmydd (Salm 64:1f), er enghraifft, yn galw ar Dduw i glywed ac yna weithredu yn wyneb gelynion; daeth proffwydi megis Elias yn gyfrwng traddodi, yn aml yn wyneb anawsterau enbyd (1 Brenhinoedd 17:7f).  Roedd hyd yn oed frenhinoedd, oedd yn aml yn achosi yn hytrach na datrys helyntion, weithiau’n cydnabod eu dibyniaeth ar Dduw yn wyneb her (2 Cronicl  20:12).  Yng nghyd-destun bygythiad firws, mae colli’r rhyddid rydym ni’n ei gymryd yn ganiataol, a cholli cyfleoedd a swyddi, yn taro tant gyda’r hanesion hyn o fygythiadau a heriau.  

Mae bygythion o bla a heintiau yn gyffredin iawn yn yr Ysgrythurau.  Yn stori’r ecsodus, daeth y clefyd nychu yn uniongyrchol oddi wrth Dduw.   Nid dyma’r tro cyntaf i haint ddod fel barn – teimlodd Pharo ganlyniadau twyll Abram oherwydd Sarai.  Mae’r ddedfryd hon a ‘gamleolwyd’ yn canolbwyntio llai ar wrthrych y ddedfryd nac ar y drosedd o dorri gorchymyn a chyfraith ddwyfol.  Mae’r hyn sy’n ymddangos yn ddiwahân, hyd yn oed yn afresymol, yn colli’r pwynt;  mae’r stori ynghylch y cysylltiad clos rhwng Duw a chyfraith, sydd wedi’i wau i ddeunydd y cread.  Mae torri’r gyfraith yn drosedd yn erbyn Duw, waeth pwy sydd ar fai. 

Ond mae yna hanesion eraill yn yr Ysgrythurau, a ddylai fod yn yng nghanol y llwyfan ar hyn o bryd, sy’n gwahodd yr eglwys i ail ddysgu’r patrymau a’r rhythmau oedd wedi ei harwain yn y gorffennol ac a allai ei harwain eto.  Realiti’r pla yn y salmau yw’r bygythiad sy’n gwahodd erfyn a gwaredigaeth.  Ond nid yw bagl yr heliwr na phla difäol yn ddim o gymharu â iachawdwriaeth Iahwe os bydd y ffyddloniaid yn gwneud y Goruchaf yn amddiffynfa (Salm91). 

Yr hanesion sy’n gosod y seiliau mwyaf amlwg ar gyfer gweithio yw’r digwyddiadau mwyaf sylfaenol yn yr Hen Destament.  Mae profiadau’r yn yr anialwch yn Ecsodus  a’r hanesion o garchar ac o alltudiaeth yn dyst i’r un profiad o her a bygythiad.   Mae’r ddau hefyd yn disgrifio cysylltiad newydd â Duw ac o ail ffurfio patrymau a dealltwriaeth sefydlog.  Yn y ddau hanes, ai yn digwydd yr un pryd mewn hanes â’r ‘digwyddiadau’ ai peidio, mae yna addewidion penodol yn dangos canlyniad penodol a hefyd orchmynion mwy cyffredinol sy’n awgrymu fod ymateb i’r heriau gyda ffyddlondeb a dim mwy yn hollol dderbyniol.  Hyd yn oed pan nad yw’r patrwm hwn yn hollol gyson, mae’n ddigon cyson i awgrymu nad ‘atebion’ yn unig sydd yma ond ymateb ffyddlon. 

Mae nodweddion stori Ecsodus yn ddrama epig o’r tro cyntaf y mae Moses yn cyfarfod â Duw a’i anfodlonrwydd i wneud dim llawer mwy na bugeilio’r praidd hyd at y foment y mae’n sylweddoli na fydd yn gweld gwlad yr addewid yr hiraethodd gymaint amdani.  Yn rhedeg trwy lawer o lyfrau cynnar yr Hen Destament mae’r disgrifiad o sut y ffurfiwyd yr Hebreaid yn genedl.  Yn dilyn bygythiad Pharo, daw bygythiad newydd, sef dysgu bod yn ffyddlon yn ehangder yr anialwch.   Y cyfnod o grinder yw’r cyfnod o sefydlu’r gyfraith.  Mae’r cyferbyniad rhwng tirwedd clir y ffin gyfreithiol a bywyd mwy bregus o amddifadedd yn awgrymog.  

Daw’r anialwch digroeso yn gyd-destun felly ar gyfer y ffurfiant y mae’r gyfraith yn gofyn amdano.  Mae yna her ymhlyg yn y ddau: mae natur o’u cwmpas yn giaidd a chreulon, ac nid yw gofynion y gyfraith yn llai llym.  Mae un yn dangos y cyd-destun, y llall yn dangos y ffordd o fyw ynddo. 

Mae’r alltudiaeth hefyd yn cynnwys taith a dadleoli.  Y tro hwn, o Jerwsalem i Fabilon. I rai, roedd hwn yn gyfnod o garchar, i eraill roedd yn gyfle gwych i fanteisio’n economaidd.  Ond er hynny, roedd cael eu dadleoli o wlad yr addewid yn brofiad chwerw i’r rhai oedd yn ofni Duw.  ‘Sut y medrwn ni ganu cân yr Arglwydd mewn tir estron (Salmau 137.4) oedd eu cri – ymhell o Seion, ymhell o Dduw eu hargyhoeddiad. 

Roedd y symudiad yn y ffordd yr oedd Duw’n cael ei weld ymhell o wlad yr addewid yn sylfaenol.  Agorodd y profiad newydd o Dduw y ffordd i ffydd fynegi ei hun, wedi’i rhyddhau i’i dadleoli, hyd yn oed pan oedd y wlad yn dal yn addewid bod dychwelyd iddi’n ddisgwyliad cadarn.  Roedd y darganfyddiad hwn (fel yng ngweledigaethau Eseciel wrth afon Cebar) nid yn gymaint o newid y patrwm diwinyddol – roedd Iahwe wedi cael ei addoli’n Duw nefoedd a daear ers cryn amser – ag o godi Duw o le penodol, o ddarn penodol o dir, ac awgrymu nad un ffordd yn unig sydd yna o edrych ar, a darganfod, a dod i adnabod, yr Arglwydd.  

Yn y Testament Newydd, gallwn gyfeirio at brofiadau Paul sy’n cael eu hadrodd yn 2 Corinthiaid 12:1f neu o’r apostol, mewn carchar Rhufeinig ond yn llawn gobaith a hyder o’r atgyfodiad (Philipiaid  3:10).  Mae’r ddau yn dangos nad yw’r cyd-destun yn cyfyngu ar ffydd nad yw’n gallu gweld beth yw’r diwedd ond sy’n gwahodd ffydd ac ymddiriedaeth.  Mae ffydd yn cael ei ffurfio gan gyd-destun ond nid yw’n cael ei erydu ganddo.  

Sut y gallai’r sylwadau hyn effeithio arnom ni heddiw? Mae’n hawdd ceisio darganfod diben moesol neu ddiwinyddol yn y digwyddiadau o’n cwmpas: beth mae’n ei olygu neu beth yw gwers Duw? Er yn ddealladwy, mae’n debyg nad dyma’r cwestiynau y dylid eu gofyn.  Y tu ôl i fynegiant ffydd, mae’r syniad fod Duw yn cyfeirio digwyddiadau, fel rhyw chwaraewr gwyddbwyll dwyfol, yn gyfeiliornus.  Mae’r profiad o ecsodus ac o alltudiaeth yn awgrymu fod yna gryn dipyn i’w ddysgu a bod y grefft o ystyried yn fyfyrgar yn dod ag atebion sy’n awgrymu nid yn gymaint atebion ond cyfarwyddiadau, sut i aros yn ffyddlon pan fo bywyd yn  gwasgu ac yn heriol. 

Mae’r eglwys yn rhannu’r amddifadedd sydd i’w deimlo ar draws cymdeithas ar hyn o bryd.  Mae cyfyngiadau ar addoli o dan do, problemau ynghylch cyfarfodydd cymdeithasol ac, i weinidogion, bod llawer o’r cysylltiadau wyneb yn wyneb, mewn argyfwng neu’n fwy cyffredinol, yn hynod o anodd eu cynnal.  Mae llawer iawn o weinidogaeth wedi’i gyfyngu neu wedi crebachu gymaint nes bod dryswch ac ansicrwydd yn heriau gwirioneddol.  Ac eto, o fewn hynny, mae yna ail drefnu addoli a chenhadu ar lein, ac, wrth i’r Nadolig ddynesu, mae yna greadigedd o amgylch defnyddio carolau a dathliadau’r gaeaf sy’n awgrymu fod addasu’n fwy naturiol a greddfol nag a fydden ni’n dybio. 

Yn y Testament Newydd, tystiolaeth Sant Paul oedd nad oedd yn adnabod yr ‘olygfa bell’ ond ei fod yn gwybod bod yn rhaid iddo fod yn ffyddlon tan y diwedd un. Nid dal i lynu at gredo nad oedd digwyddiadau bob dydd yn rhoi mynegiant iddo oedd y penderfyniad hwn.   Yn hytrach, roedd yn golygu ail ddysgu ac ail ddarganfod pethau yn nhrugaredd di-derfyn Duw.  Nid cyd-ddigwyddiad hapus oedd y cyfle i rannu Crist gyda holl swyddogion y carchar, roedd Paul wedi darganfod diben yn y sefyllfa, er nad oedd yn amlwg beth fyddai’n digwydd yn pen draw.  A oes yna fesur ar y graddau y mae Duw’n galw arnom ni i anghyfforddusrwydd parhaus, oherwydd, o fewn pwysau o’r fath, y mae bywyd yn ymddangos.  Mae Sant Paul yn cadw realiti’r groes a’r atgyfodiad gyda’i gilydd yn ei lythyr at Gristnogion Corinth oherwydd, yr union adeg y mae marwolaeth wrth ei waith, mae bywyd yn atgyfodi hefyd (2 Corinthiaid 4:12). 

 Mae dysgu a deall beth sy’n digwydd o’n cwmpas ac oddi mewn i ni yn golygu disgwyl yn amyneddgar, sy’n wahanol iawn i ruthr bywyd a chynnydd.  Mae’n caniatáu’r cyd-destun sy’n agor llwybrau newydd i fyfyrio a dyna pryd mae diben yn cael ei ddarganfod, yn hytrach na’r rheswm pam fod rhywbeth yn digwydd.  Yn y pen draw, mae’n galw arnom ni i gyd, yn ddisgyblion ac yn weinidogion fel ei gilydd, i gael ein rhwymo wrth arferion da Duw, i beidio â digalonni ac i fyw gyda’r hyn y mae’n rhaid i’r Eglwys ei ddysgu, hyd yn oed os yw hyn yn edrych fel diliau’r nef, a diliau digon pitw hefyd.

+Andrew Bangor